خدمات پزشکی و درمانی

این روزها بحث‌های زیادی درباره خدمات پزشکی مطرح می‌شود. یکتا از مناقشات بر سر حق و حقوق مریض و روش ارائه خدمات پزشکی است.
در سامانه سلامت ایران به طور سنتی رابطه پزشکی همواره پزشک-محور بوده است. ولی کم و بیش به دو دهه است که در بسیاری از کشورها اصطلاح خدمات پزشکی بیمار-محور بجای خدمات پزشک-محور بکار اسیر می‌شود. طی ده سال گذشته تحقیقات زیادی به روی نظام پزشکی بیمار-محور سپریدن شده است که مشخصا اثر می‌دهد این رویکرد مایه اختصار شدن طول درمان، افزایش رضایت، تفریق خطای پزشکی، کاهش هزینه‌های بیمارستانی، و رویهمرفته درمان وضعیت پزشکی می‌شود.
اولین بار در سنه ۱۹۹۳ تعریف جامعی از خدمات بیمارمحور ارائه شد که به ابعاد مختلفی اشاره کرد، از آنگونه بزرگداشت به ارزش‌ها و اولویت‌های بیمار، کمک به بیماران و حمایت احساسی، رفاه و راحتی بیماران، تعلیم بیمار، تداوم و منسجم بودن خدمات پزشکی، ارج به همراهان مریض اعم از اعضای خانواده و دوستان و همکاری دادن آنها در روند درمان، و نهایتا دسترسی راحت به خدمات پزشکی. در ضمن برای رسیدن به این مرحله آموزش و نظارت بر عملکرد پرسنل پزشکی نیز از موارد کلیدی و بایسته است.
خدمات بیمار-محور یک رویکرد نسبتا مدرن است با منظور برنامه‌ریزی، ارزیابی و اجرای خدمات پزشکی جامعه و قابل اجرا برای تمام بیماران در هر سن و در هر سیستم پزشکی است. فراموش نکنیم که تا به حال تعاریف متعددی برای خدمات پزشکی بیمار-محور مطرح شده است که تمامی حول کلیات مشترک هستند، اما به هر حال یک تعریف جامع که در همه کشورها مورد توافق باشد هنوز به دست نیامده و در کشور ما نیز مسئولین و کارآزمودگان باید به تعریفی منطبق با شرایط فرهنگی و امکانات موجود ارائه دهند.
در نظام سلامت بیمار-محور بجای تمرکز بر تصمیم و اولویتهای پزشک، بر روی مایحتاج و نگرانی های شخص مریض متمرکز می‌شوند. این رویکرد امروزین مانند به نظریه کیهانی کوپرنیک که با در میان گذاشتن مرکزیت خورشید انقلاب فکری بزرگواری دربرابر اصول پذیرفته شده نجومی بطلمیوس ایجاد کرد، خدمات پزشکی بیمار-محور نیز انقلابی در سامانه سلامت بسیاری کشورها به هستی آورده است.
شبیه به نظریه کیهانی کوپرنیک که با در میان گذاشتن مرکزیت خورشید انقلاب فکری ابهت دربرابر اصول پذیرفته شده نجومی بطلمیوس ایجاد کرد، خدمات پزشکی بیمار-محور نیز انقلابی در نظام سلامت بسیاری کشورها به هستی آورده است.
البته در این مدل هرچند که بیمارمحور تمرکز و تصمیم‌گیری است، نقش و نزاکت طبیب هم برای ایجاد رابطه کامیاب پزشکی، اجتماعی و اقتصادی کماکان برجسته است.
نگرش بیمار-محور بر مشارکت دوسویه بین بیمار و طبیب و دیگر کارکنان درمان پافشاری دارد. پزشک و مریض باید در جایگاهی کاملا برابر روبروی هم پیمان گیرند و هرکدام دانش، مایحتاج و نگرانی‌های خود را درمیان بگذارند و هیچکدام نباید جایگاه تصمیم‌گیری قاطع داشته باشند. رابطه پزشک و بیمار در سامانه پزشکی بیمار-محور در واقع به معنی برتری جایگاه بیمار نیست، بلکه تصمیم‌گیری‌ها در جهت سلامت وی با تمرکز بر نیازهای شخصی، اجتماعی و اقتصادی بیمار صورت می‌گیرد.
اما مثل بسیاری دیگر از معضلات، گفتن این شعارها بسیار ساده‌تر از عملی کردن آنهاست. چه بسا برای فهم بهتر نظام بیمار-محور باید گفت چه چیزهایی جزو این رویکرد نمی‌باشد و بیماران چه نکاتی را در سامانه رایج بهبود نمی‌پسندند؟ پرماسیدن تنها بودن، عدم اخذ ارج و توضیحات کافی، سردرگمی، دانستن سستی و دیده نشدن، عدم گرفتن همدلی (امپاتی) از سوی پرسنل و عدم توجه به نیازهایشان از آنگونه مواردی است که بارها از زبان بیماران شنیده شده است.
احساس فقط بودن، عدم اخذ ارج و توضیحات کافی، سردرگمی، دریافتن ضعف و دیده نشدن، عدم اخذ همدلی از سوی پرسنل و عدم توجه به نیازهایشان از جمله مواردی است که بارها از زبان بیماران شنیده شده است.
مهمترین خواسته بسیاری از بیماران این است که با آنها همانند یک شخص و یک انسان که برای گرفتن کمک به پزشک مراجعه کرده برخورد شود نه همانند یک نمودار یا مبحث علمی و یا مجموعه‌ای از علایم بیماری. درواقع ریشه تمام این نارضایتی‌ها و خشم جاری در جامعه به علت یک سیستم مدیریتی شفا غیرپاسخگو، و عدم گفتگوی کافی بین پزشک و مریض است. در سامانه سلامت ما جایگاه بیمار برای تکمیل چرخه سلامت و بهبود به واقعیت تعریف نشده است و اگر هم شده باشد به آن بهایی دیتا نمی‌شود.
در توصیف نوع جایگاه بیمار تعاریف و نگرش‌های متعددی هستی دارد. دسته جمعی مریض را به عنوان مشتری دریافت خدمات پزشکی می‌دانند که در اینصورت طبیب فقط در نقش یک فروشنده و ارائه‌دهنده خدمات است و این مشتری (بیمار) است که همش حق با اوست. نگرش دیگری می‌گوید پزشک به‌دلیل تخصص و دانشی که دارد تنها فرد دارای شایستگی و مسوول برای تصمیم‌گیریهای پزشکی است و صلاح مریض را اغلب از خویش مریض می‌داند، و مریض یک فرد ناآگاه است که باید بدون چون و چرا تصمیم و رهنمود پزشک را بپذیرد.
نکته‌ای که در تمام این تعاریف فراموش می‌شود ذات و ماهیت خدمات پزشکی است. مراجعه به طبیب به عنوان ارائه‌دهنده خدمات پزشکی، نه شبیه به رستوران سلف سرویس است که بیمار هرچه دلش اراده بردارد و نه شبیه به پادگان نظامی است که هرچه پزشک گفت مریض بدون سوال بپذیرد و انجام دهد.
بین دو راز طیف نقطه‌ایست که خدمات پزشکی قرار دارد. خدماتی که باید بر اساس ارتباط، اعتماد، همکاری دو طرفه، و تبادل نظرات و بزرگداشت متقابل شکل گیرد. گرامیدن متقابل تقسیم مهم و کلیدی شکل‌گیری این رابطه است که اغلب کسان جامعه این روزها آن را فراموش کرده‌اند و درواقع ملت و جامعه پزشکی هر دو وارد یک بازی باخت‌باخت علیه هم شده‌اند.
مراجعه به پزشک به عنوان ارائه‌دهنده خدمات پزشکی، نه مانند به رستوران سلف سرویس است که مریض هرچه دلش خواست بردارد و نه شبیه به پادگان نظامی است که هرچه پزشک گفت بیمار بدون سوال بپذیرد و سپریدن دهد.
از نکات کلیدی در خدمات پزشکی بیمار-محور، آموزش و دسترسی آزاد بیمار به اطلاعات پزشکی است. بصورت سنتی، پرونده‌ها و اطلاعات پزشکی بیماران فقط در گزین کردن تیم درمانگر بوده است، اما رویکرد بیمار-محور پیشنهاد می‌کند که از پرونده‌های پزشکی به عنوان ابزاری برای گفتگو، آموزش و درگیر کردن اغلب بیمار در روند درمان استفاده شود.
عامل مهم دیگر برای موفقیت مدل پزشکی بیمار-محور روش رفتار و باورهای پرسنل پزشکی با بیماران است. فقط درصورتی این سیستم موفق خواهد شد که ارزش‌ها و اخلاق حرفه‌ا‌ی پزشکان و تیم درمانگر به راستی منطبق با آموزشهای این رویکرد نوین خدمات پزشکی باشد. از این منظر میتوان به اهمیت بازبینی بنیادی در نظام گزینش، تعلیم و بازبینی بر کار و جنبش دودمان های پزشکی و پیراپزشکی اشاره کرد.
یکی از مشکلات این است که با توجه به تاکید خدمات بیمار-محور بر تمرکز بر نیازها و خواسته های بیمار، خیلی مواقع توقعات مریض با آنچه طبیب تشخیص میدهد و یا حتی با آنچه که طبق دستورالعمل‌ها و آموزش‌های پزشکی است مغایرت دارد. درواقع خدمات بیمار-محور پافشاری می‌کند که باید طبیب و بیمار پس از گفتگو و گفتگوی مشترک، بر راز یک مسیر حل پزشکی علمی واستاندارد به توافق برسند. گذرگاه حلی که هم بر بنیاد اصول و مسولیت‌های پزشکی باشد و هم حق گزینش و پسندیدن مریض درنظر گرفته شود. همه پزشکان بیمارانی داشته‌اند که درخواست دارو یا آزمایشی خاص دارند و درواقع فقط برای مُهر پای نسخه مراجعه می‌کنند. اگرچه بعضی اوقات این خواسته‌ها پذیرفتنی است، در بیشتر موارد با دستورالعمل‌ها و تشخیص پزشک مغایرت دارد.
خدمات پزشکی بیمار-محور به هیچ عنوان به معنی تخطی از اصول پزشکی نیست. رویکرد بیمار-محور به این معنی نیست که پزشک اختیار کامل تصمیم‌گیری را به بیمار واگذار کند، همانطور که نباید گزین کردن کامل تصمیم‌گیری در دست طبیب باشد. تحقیقات اثر می‌دهد که در اکثر مواقع اگر برای مرض که مثلا درخواست آنتی‌بیوتیک غیرضروری دارد توضیحات و آموزش‌های لازم دیتا شود، مریض از تقاضا خود منصرف می‌شود.
در اکثر مواقع اگر برای مرض که مثلا تقاضا آنتی‌بیوتیک غیرضروری دارد توضیحات و آموزش‌های لازم داده شود، بیمار از تقاضا خویش منصرف می‌شود.
کلید موفقیت روبکرد بیمار-محور، گفتگوی دو طرفه بین پزشک و بیمار عنوان شده است. یکی از چالش‌های اصلی قبل روی پزشکان کمبود زمان لازم برای پذیرش، معاینه و گفتگوی کافی با شمار زیاد بیماران است. بیشتر پزشکان سوال می‌کنند که با هستی صف متعدد مراجعین به مراکز پزشکی و مطب‌های شخصی، چگونه می‌توان وقتی برای آموزش و بالابردن کیفیت بهبود و رضایت مریض فراهم کرد؟
متاسفانه پاسخ به این سوال از دست پزشکان بیرون است و بر‌می‌گردد به سامانه مدیریتی و سیستم پزشکی کشور. از راه‌حل‌های مطرح شده می‌توان به اجرای درست سیستم بازگردانیدن بیمار به متخصص، جداسازی درست بیماران در استجابت اورژانس‌ها و مراکز پزشکی، و تعلیم و تغییر رفتار و نگرش بیماران و پرسنل نسبت به فرمایش بهبود اشاره کرد.
روشن است که تغییر یک سیستم و فرهنگ پزشکی، که دیرزمانی است به طور فراگیر جا افتاده، پیشه ساده‌ای نیست. بسیاری معتقدند که در جهت دست یافتن به خدمات پزشکی موفق، باید جایگاه ویژه پزشک حفظ شود. به عبارتی دیگر، می‌توان گفت که بین تمام مشاغل و رشته‌ها، پیشه پزشکی ویژگی‌های متفاوت و منحصر به فردی دارد. پیشه پزشکی را نمی‌توان یک شغل ساده تلقی کرد. پزشکی شغلی است که با بدن انسانها، با افکار آنها و با خصوصی‌ترین رازهای انسانها، با تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای که می‌تواند منجر به نجات یا مرگ بیمار شود، و با درد و مشقت و مرض انسان‌ها، با خشم و نشاط آنها، و با پیچیدگی‌ها و نقایص خاص خودش در پیوستگی است.
نگارنده معتقد است که برای حفظ شأن و جایگاه پزشک و برای دست یافتن به خوشنودی عمومی بیماران، بایسته است که زیرساخت‌های سامانه سلامت و شفا کشور اصلاح شده و رویکرد بیمار-محور به طور مفصل در مملکت آموزش و اجرا شود.
آشنایی با گونه ها تخصص های پزشکی
شاید برای شما هم قبل آمده باشد که بخواهید از پزشکی وقت بگیرید ولی مطمئن نباشید دکتری راکه گزینش کرده‌اید می‌تواند بیماری‌تان را شفا کند یا خیر. برای نمونه خیلی از افرادی که خفقان خون بالا دارند نمی‌دانند که باید به متخصص قلب و عروق مراجعه کنند یا متخصص درونی یا فوق تخصص غدد و متابولیسم یا نفرولوژیست یا حتی پزشک عمومی.

البته شفا برخی از بیماری‌ها بین تخصص‌های گوناگون پزشکی مشترک است اما وقتی با سختی از متخصصی وقت می‌گیرید و هفته‌ها برای دیدنش چشم براه می‌مانید، شنیدن این جمله که «باید شما را به یکی از همکارانم برگشت دادن دهم» بی گمان آزار‌دهنده به عقیده خواهد رسید. اگر نمی‌خواهید از این به پس چنین جمله‌ای را بشنوید و دوست دارید بدانید هر تخصصی چه بیماری‌هایی را پوشش می‌دهد، حتما این نوشتار را بخوانید و به عنوان یک دایره‌المعارف برای خود نگه دارید.

متخصص داخلی
این تخصص به تشخیص و شفا بیماری‌های درونی می‌پردازد که ارگانی از تن یا کل آن را درگیر می‌کنند. سلسله درونی در گذشته پایین شاخه یا فوق تخصص نداشت و متخصصان داخلی کل نوع مرض را ویزیت می‌کردند ولی امروزه این رشته، فوق تخصص‌های متعددی دارد، از جمله:

فوق تخصص گوارش و کبد
این طبیب به بررسی و درمان بیماری‌های دستگاه گوارش، جگر و پانکراس؛ آندوسکوپی؛ کولونوسکوپی و … می‌پردازد.

فوق تخصص خون و آنکولوژی
مطالعه خون و بافت‌های سازنده خون، تشخیص، شفا و اتمام کیمیا درمانی برای کسان دچار به بیماری‌های خون و تومورهای سرطانی برعهده این پزشکان است.

فوق تخصص کلیه (نفرولوژی)
درمان و تشخیص بیماری‌های داخلی کلیه و همچنین انجام و آماده‌سازی بیماران برای پیوند کلیه و دیالیز و حفاظت پیوند کلیه از وظایف این پزشکان است. برای تشخیص و شفا خفگی خون نیز می‌توانید به این متخصصان مراجعه کنید.

فوق تخصص رماتولوژی
شناخت و بهبود اختلالات مربوط به مفاصل و دیگر بافت‌های همبند، عضلات، بیماری‌های رماتولوژی و پوکی استخوان برعهده این پزشکان است.

فوق تخصص غدد
شناخت و شفا بیماری‌های غدد، تیروئید، دیابت، چاقی، اختلالات چربی خون، اختلالات قائدگی و پرمویی، بیماری‌های متابولیک و ارثی، کوتاهی قد و نابسامانی رشد، کمبود وزن در کودکان، بلوغ زودرس و دیررس، بیماری‌های غدد جنسی و دستگاه تناسلی، بیماری‌های غدد هیپوفیز، تعیین جنسیت و ایهام تناسلی و بیماری‌های غدد فوق کلیوی به این گروه از پزشکان مربوط می‌شود.

فوق تخصص قلب و عروق
درمان بیماری‌های قلب و عروق خونی، اتمام آنژیوگرافی، اکو و نیز تعیین موارد لازم برای عمل جراحی قلب به این گروه از پزشکان مرتبط است. عملکرد این دودمان کاملا همانند سلسله تخصصی قلب و عروق است (متخصصین قلب و عروق) که بعد از دوره پزشکی عمومی به دست می‌آید. این سلسله فلوشیپ‌های متعددی همانند اکوکاردیوگرافی (تصویربرداری از قلب با امواج صوتی)، اینترونشنال کاردیولوژی (ترمیم قلب و عروق از طریق کاتتر)، بیماری‌های مادرزادی قلب در بالغین، نابسامانی قلب، پیس‌میکر (دستگاه ضربان‌ساز قلب) و. . . . نیز دارد.

فوق تخصص ریه
بررسی و درمان اختلالات مربوط به شش‌ها و دیگر اجزای دستگاه تنفسی برعهده این پزشکان است.

فوق تخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری
تشخیص، شفا و پیشگیری از بیماری‌های عفونی، تب‌دار و واگیردار ناشی از میکروارگانسیم‌ها (میکروب‌ها، ویروس‌ها و…) به این پزشکان مربوط می‌شود. این رشته تخصص مستقیم هم دارد (متخصص عفونی) که پس از دوره پزشکی عمومی به دست می‌آید.

پوکی استخوان, بیماری‌های غدد

جراح عمومی
برخی از بیماران، تمایلی به مراجعه به جراحان عمومی ندارند و به اشتباه این متخصصان را با پزشکان عمومی در یک ردیف قرار می‌دهند. درحالی که جراحی عمومی متخصصی است که از جراحی‌های تیروئید، کیسه صفرا، فتق‌ها، توده‌های زیرجلدی و سطحی، سرطان‌های دستگاه گوارش تا بیماری‌های سینه، بیماری‌های منطقه مقعد مانند بواسیر، شقاق مقعد و. . . درحیطه کاری او قرار می‌گیرد.

جراحی سایر قسمت‌ها نیز به رشته‌های فوق تخصصی یا فلوشیپی ودیعه می‌شود، از جمله:

فوق تخصص جراحی اطفال
جراحی‌های مادرزادی اطفال و نوزادان و دیگر جراحی‌های اطفال برعهده این پزشکان است.

فوق تخصص جراحی توراکس
جراحی اعضای داخلی قفسه سینه به جز قلب بر عهده این جراحان است.

فوق تخصص جراحی قلب و بای پس قلبی
جراحی دریچه‌های قلب و عروق کبیر بر عهده جراحان قلب است.

فوق تخصص جراحی عروق محیطی و تروما
این پزشکان به جراحی پیوند عروق، آسیب‌های فیزیکی، بهبود واریس و. . . می‌پردازند.

فوق تخصص جراحی پلاستیک، ترمیمی و سوختگی
این جراحان به ترمیم بیماران سوختگی و نیز جراحی‌های زیبایی بینی، سینه، شکم و. . . می‌پردازند. در ضمن دیگر اعمال ترمیمی مانند ناهنجاری‌های مادرزادی صورت، شکاف کام و شکاف لب، تومورهای سر و گردن و بهبود صدمات دست و. . . بر عهده این پزشکان است.

تخصص جراحی استخوان و مفاصل (ارتوپدی)
اصلاح شکستگی‌ها و بیماری‌های مربوط به استخوان‌ها، ستون فقرات و مفاصل، دررفتگی‌ها، فلج‌های مادرزادی و اکتسابی، ترمیم زردپی‌ها و اعصاب محیطی، شفا تومورهای استخوانی، کشیدگی و رگ به رگ شدن، پاره شدن تاندون‌ها و رباط‌ها، آسیب‌های ورزشی، آرتروز، ساییدگی مفصل و. . . به این گروه از جراحان وابستگی دارد. این تخصص خویش به شاخه‌های فوق تخصصی مختلفی تقسیم می‌شود از آنگونه ارتوپدی اطفال، جراحی تومورهای استخوانی و نسج نرم، جراحی دست، شانه و آرنج، زانو، لگن و مفصل ران، ستون فقرات، پا و مچ پا و. . . .

تخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و تناسلی (اورولوژیست)
بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری، عفونت‌های ادراری، گونه ها بی‌اختیاری‌های ادراری، خضوع مثانه و. . . نیز بیماری‌های مروبط به نازایی مردان به این گروه از جراحان وابستگی دارد. به یاد داشته باشید که بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری اگرفقط بیچارگی به بهبود دارویی داشته باشند بدست متخصصان داخلی و نفرولوژی بهبود می‌شوند اما بیماری‌هایی که دربایستن به جراحی دارند مانند سنگ‌های کلیه، حالب و مثانه، تومورهای سیستم ادراری و نیز پروستات به‌وسیله متخصصان ارولوژی بهبود می‌شوند.

تخصص جراحی مغز و اعصاب
جراحی‌های مغز و نخاع، درمان ضربه‌های مغزی و تومورهای مغز و نخاع، دیسک‌های کمر و اختلالات ستون فقرات به این گروه از جراحان ارتباط دارد. به یاد داشته باشید که جراحی مغز و اعصاب با تخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) متفاوت است. فلذا برای بهبود بیماری‌هایی که در حیطه جراحی نیست همانند بیماری‌ام اس، سکته مغزی یا تشنج نباید به جراح مراجعه کنید.

تخصص جراحی زنان و زایمان
تشخیص، شفا و جراحی‌های زنجیره نسوان در دوران قبل از بلوغ، باروری، یائسگی، سپریدن سزارین و وضع حمل طبیعی، نازایی، درمان سرطان‌های دستگاه تناسلی زنانه، بی‌اختیاری ادرار، عفونت‌های دستگاه تناسلی زنانه، اختلالات قاعدگی، کیست‌های تخمدان و. . . به این گروه از پزشکان ارتباط دارد. این سلسله دربرگیرنده موارد جراحی و غیر جراحی است. این تخصص خویش به شاخه‌های فوق تخصصی مختلفی دسته می‌شود از دسته جراحی سرطان،‌ای. وی. اف و لاپاراسکوپی، نازایی و‌ای. وی. اف و فلوشیپ پریناتولوژی (طب مادر و جنین).

تخصص جراحی گوش و حلق و بینی
تشخیص،درمان و جراحی‌های گوش، فک، صورت، بینی و لوزه بر دوش این جراحان است. تخصص گوش و گلو و بینی فلوشیپ دیگری تحت عنوان جراحی سرو گردن نیز دارد.

پوکی استخوان, بیماری‌های غدد

متخصص کودکان
تشخیص و شفا بیماری‌های کودکان و نوزادان (زیر ۱۴ سال) مربوط به این زنجیره است. این زنجیره همانند زنجیره تخصص درونی دارای فوق تخصص‌های متعددی است و دوره‌های فلوشیپی هم دارد، از آنگونه دوره نوزادان (که به بیماری‌های متولدین تا یک ماه می‌پردازد)، خون و سرطان، ایمنولوژی و آلرژی، کلیه، گوارش، عفونی، غدد، اعصاب، روانپزشکی و قلب کودکان.

مـتـخـصص مـغز و اعـصاب (نورولوژیست)
تشخیص و بهبود بیماری‌های مغز و نخاع در گستره غیر جراحی از جمله سردردها، سرگیجه، بیماری‌های اعصاب محیطی، تشنج‌ها، صرع، فراموشی، اختلالات حافظه، گزگز دست‌ها و پاها، کمر درد، لرزش بدن، اختلالات خواب، سکته مغزی، ‌ام اس، مننژیت، نوروپاتی، میوپاتی، پارکینسون و. . . بر عهده این گروه از پزشکان است.

متخصص روانپزشکی (اعصاب و روان)
روانشناسی یکی از رشته‌های علوم انسانی است و روانپزشکی از شاخه‌های پزشکی محسوب می‌شود. روانپزشک برای مریض دارو تجویز می‌کند اما روانشناس به روان درمانی و تعلیم شیوه‌های صحیح تفکر و رفتار می‌پردازد چنانچه حال شما با مشاوره و روش‌های غیر دارویی بهتر نشود، چاره‌ای جز مراجعه به روانپزشک ندارید. متخصصان این سلسله به بهبود دشواری ها اعصاب و روان از آنگونه روانپریشی‌ها، اختلالات خلقی، وسواس‌ها، اختلالات خواب، افسردگی، اضطراب، بیش فعالی/کم توجهی، ترک مواد و الکل، اوتیسم، تیک، اختلالات یادگیری و اختلالات روابط جنسی می‌پردازند. این تخصص یک رشته فوق تخصصی تحت عنوان روانپزشکی کودک و نوجوان نیز دارد.

متخصص پوست و مو
متخصصان این رشته به تشخیص، درمان و بازدارندگی از بیماری‌های مربوط به پوست، مو و ناخن‌ها می‌پردازند. این رشته دارای فلوشیپ‌های مختلفی از دسته زیبایی پوست و لیزر، کاشت مو و درماتوپاتولوژی (ارزیابی و تفسیر میکروسکپی ضایعات پوستی) است.

متخصص آسیب‌شناسی (پاتولوژی)
تشخیص بافت‌شناسی بیماری‌ها بر عهده این گروه از پزشکان است؛ برای نمونه اگر یک توده حین جراحی از تن بیرون شود، گزند شناس به شما خواهد گفت که توده یادشده سرطانی است یا خیر یا اینکه سرطان در چه مرحله‌ای از تهاجم و ترقی است.

متخصص ایمونولوژی و آلرژی
این متخصص به بررسی انواع واکنش‌های دفاعی بدن در برابر عوامل بیگانه، روند برپایی مصونیت در برابر عوامل بیماری‌زا، بیماری‌های خودایمنی، آسم، آلرژی، نقص‌های ایمنی، واکسیناسیون، پیوند اعضا و. . . می‌پردازد.

متخصص چشم پزشکی
این کارآزمودگان به تشخیص، بهبود و جراحی ضایعات و بیماری‌های چشم می‌پردازند. در ایران این رشته حائز چند فلوشیپ است، از جمله فلوشیپ استرابیسم (انحراف چشم)، قرنیه و سگمان قدامی، گلوکوم (آب سیاه)، ویتره و رتین (شبکیه)، بیماری‌های سطح چشم، پاتولوژی (آسیب شناسی) چشم مشترک با کارآزمودگان پاتولوژی، ترومای چشم، جراحی پلاستیک چشم و. . . .

پوکی استخوان, بیماری‌های غدد

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
متخصصان این رشته با کمک طب الکترودیاگنوزیس، تزریق‌های تشخیصی و درمانی و روش‌های دارویی و فیزیکی به پیشگیری، تشخیص و شفا اختلالات و پسمان ها سیستم اسکلتی/عضلانی/عصبی می‌پردازند. برای بهبود ناتوانی‌ها و معلولیت‌های فیزیکی، وضعیت‌های دردناک و عصبی اندام‌ها، گرفتگی‌های عضلانی و. . . می‌توانید از این متخصصان کمک بگیرید.

متخصص پزشکی ورزشی
متخصصان این سلسله در گستره ورزش حرفه‌ای، تجویز مناسب ورزش در زمینه پیشگیری و بهبود بیماری‌های مختلف، چاقی یا اضافه وزن چیرگی دارند. برای مثال اگر می‌خواهید بدانید کدام ورزش پسندیده اندام و وضعیت جسمی شماست یا چگونه می‌توانید با کمک ورزش چربی‌های ناحیه خاصی از بدن‌تان را آب کنید یا اینکه شلی بازوها و… را برطرف کنید، باید از این متخصصان مشاوره بخواهید.

متخصص طب اورژانس
این کارآزمودگان معمولا در دسته اورژانس کار و جنبش می‌کنند و اطلاعات و مهارت‌های زیادی درباره اورژانس‌های رشته‌های گوناگون پزشکی دارند. این پزشکان قادر هستند به درمان و گردانیدن آسیب‌های چندگانه مشابه شکستگی استخوان‌ها و پارگی اعضای داخلی بدن، بیماری‌های محیطی مانند گرمازدگی، سوختگی و برق گرفتگی، مسمومیت‌ها، احیای قلبی/ ریوی و. . . بپردازند.

فلوشیپ طب تسکینی
این سلسله در بیماری‌های سخت درمان مشابه گونه ها سرطان‌های پیشرفته و تسکین درد پس از اعمال جراحی سنگین کاربرد دارد. این فلوشیپ پایین گروه مشترک رشته‌های جراحی عمومی، داخلی، ارتوپدی و بیهوشی است.

فلوشیپ تخصصی اعتیاد
این سلسله می‌تواند پایین گروه هر یک از رشته‌های روانپزشکی، داخلی و بیهوشی باشد. کارآزمودگان اعتیاد بهترین رایزن برای ترک اعتیاد به الکل، مواد مخدر، جنباننده و. . . به حساب می‌آیند.

پوکی استخوان, بیماری‌های غدد

فرق رادیولوژیست و پرتودرمان چیست؟
متخصص رادیولوژی
متخصص رادیولوژی به تشخیص بیماری‌ها با کمک رادیولوژی، سونوگرافی داپلر، رادیوگرافی، CT SCAN، MRI و. . . می‌پردازد.

متخصص نشان درمانی
درمان بسیاری از سرطان‌ها و. . . با پرتوهای یونیزان صورت می‌گیرد که این کار بدست پزشکان نشانه درمانی انجام می‌شود.

متخصص، فوق تخصص یا فلوشیپ ؟
در زمان مراجعه به پزشکان معمولا با عناوین مختلفی پس از نام آنها روبرو می‌شویم؛ از جمله متخصص، فوق تخصص، فلوشیپ و. . . اما این عناوین چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

متخصص
هر پزشک عمومی پس از حدود دو تا سه سال و برخی مواقع چهار سال تحصیل در یگانه از رشته‌های تخصصی به عنوان متخصص آن زنجیره پزشکی شناخته می‌شود.

فوق تخصص
متخصص‌ها در رشته‌های مختلف پزشکی پس از گذراندن دو الی سه سنه دیگر به عنوان فوق تخصص یگانه از ذیل گروه‌های زنجیره تخصصی خود شناخته می‌شوند.

فلوشیپ
دوره‌های آموزشی برای پزشکان کارآزموده که مدت آنها کمتر از دو سنه است، دوره‌های فلوشیپی یا تکمیل تخصص نام دارند. این دوره‌ها به عنوان فوق تخصص تلقی نمی‌شوند.

PHD
مدرک دکترای ناپیوسته در رشته‌های علوم پایه از دسته رشته‌های علوم پایه پزشکی غیر بالینی جهت اتمام فعالیت‌های دانشگاهی؛ تحقیقی و تدریس است و هیچ یک از کسانی که این مدرک را دارند، نمی‌توانند برای درمان دردتان کاری کنند.

پوست، داخلی، زنان، اطفال؟
حتما شما هم دیده‌اید که روی تابلو بعضی پزشکان، چند تخصص در کنار هم نوشته می‌شود؟ اگر این عناوین بدون کلمه «متخصص» در کنار هم آورده شوند، یعنی با تابلوی یک متخصص عمومی روبه‌رو هستید. در واقع چنین پزشکی در این رشته‌ها کارآزموده نیست و تنها براساس تجربه و دوره‌های کوتاه مدتی که گذرانده است، این خدمات را ارائه می‌دهد. فراموش نکنید که ما طبیب همه فن حریف نداریم و اگر از نزدیکان خود تعریف پزشکی را شنیدید، بدانید که این پزشک تنها در رشته تخصصی خودش عملکرد خوبی دارد.

این تعریف‌ها انگیزه نمی‌شود که برای هر بیماری به این طبیب مراجعه کنید. برای مثال اگر یک جراح کلیه، سنگ کلیه پدرتان را با موفقیت عمل کرده و از کار او خوشنود هستید به معنای این نیست که آن جراح می‌تواند سردرد مزمن شما را هم برطرف کند! پس پول و وقت خود را هدر ندهید و برای هر مرض خاصی به کارآزموده مربوطه آن مراجعه کنید.

پزشک عمومی
توصیه ما همان حرفی است که وزارت بهداشت پیمان است با فراهم آوردن زیرساخت‌ها آن را عملی کند. بهتر است برای معالجه هر دردی، پیش از متخصص‌ها با یک پزشک عمومی رایزنی کنید. اگر دچار بیماری خاصی شده اید و نمی‌دانید باید به کدام متخصص مراجعه کنید، بهتر است در مرحله اول از یک طبیب عمومی مشاوره بخواهید. پس متعلق به هم اگر به نتیجه نرسیدید، می‌توانید از یک کارآزموده داخلی وقت بگیرید. این کارآزمودگان در صورت لزوم شما را به فوق تخصص مربوطه بازگردانیدن می‌دهند.